BİNA ve BİNA TÜRÜ YAPILAR İÇİN ZEMİN VE TEMEL ETÜDÜ RAPORU GENEL FORMATIBu Belgede• İmar planına esas Jeolojik Geoteknik Etüt Raporunda yerleşime uygunluğu belirlenmiş alanda kalan bir parselde temel tasarımı için gerekli olan zemin değerlendirmesi amacıyla, “Zemin ve Temel Etüdü Raporu” formatına ilişkin hükümler belirtilmektedir.
Rapor Tipi• Zemin ve Temel Etüdü Raporunun Hazırlanmasına İlişkin Esaslarda belirtilen yapı ve zemin koşullarının etüt kategorilerinden,
– 1. kategori için “Gözlemsel Zemin Etüt Raporu”,
– 2. ve 3. kategoriler için “Sondaja Dayalı Zemin ve Temel Etüt Raporu”
düzenlenecektir.
Zemin ve Temel Etüdü Raporu:• Öncelikle zeminin jeolojik ve fiziki verilerini ve varsa çevresel faktörleri yansıtmalı; ayrıca bu verilerin değerlendirilmesi ile ortaya konulacak sonuçlar somut ve mesleki doğruluğa sahip önerileri içermelidir.
Geçerlilik Süresi• Hazırlanacak rapor, düzenlenme tarihinden itibaren bir yılı aşkın bir süre geçmesine karşın temel inşaatına halen başlanmamış olması durumunda, raporun içeriğinde belirtilen koşullarda değişiklik olabileceği göz önüne alınarak raporun halen mevcut durumu yansıttığı ek raporla doğrulanmalı, aksi halde ilave çalışma yapılmalıdır.
Zemin ve Temel Etüdü Raporu Genel anlamda beş bölümden oluşmalıdır ;• Genel Bilgiler başlığı altındaki birinci bölümde, mevcut yerel zeminin fiziksel ve mekanik özellikleri ile jeolojik koşullara ait verilere ilişkin bilgilere yer verilmeli,
• Arazi Araştırmaları Deneyler, Laboratuar Deneyleri Analizler başlığı altındaki ikinci ve üçüncü bölümlerde, tasarım için seçilen zemin parametreleri ve yapılan çalışmalar literatüre atıfta bulunularak güncel bilimsel yöntemlere göre açıklanmalı,
• Mühendislik Analizleri ve Değerlendirmeler başlığı altındaki dördüncü bölümde; temel tasarımına yönelik zemin parametreleri, sıvılaşma, oturma, şişmebüzülme, göçebilme, şey duraylılığı, temel çukurunda stabilite gibi muhtemel problemlerin mühendislik analizleri ile ortaya konulmalı ve değerlendirilmeli,
• Sonuç ve Öneriler başlığı altındaki beşinci bölümde ise, temel tasarımı ve inşaatına yön verecek öneriler ve uyarılar yer almalıdır.
A. GÖZLEMSEL ZEMİN ETÜDÜ RAPORU• Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın “Zemin ve Temel Etüdü Raporunun Hazırlanmasına İlişkin Esaslar Kategoril’ de yer alan binalar için imar planına esas jeolojikgeoteknik rapordan inceleme alanı ve çevresine ilişkin jeolojik bilgiler alınıp yapı parselinde muayene çukuru açtırılarak, mevcut şev aynalarının ve çevre yapılarının incelenmesi sonucunda “Gözlemsel Zemin Etüdü Raporu” hazırlanır.
B. SONDAJA DAYALI ZEMİN ve TEMEL ETÜDÜ RAPORU• Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın “Zemin ve Temel Etüdü Raporunun Hazırlanmasına İlişkin Esaslar” başlıklı 93/94 belgesinde Kategori 2 ve 3’e giren binalarda sondaj çalışmaları, arazi deneyleri, alınan örselenmiş ve/veya örselenmemiş zemin ve karot örneklerinin laboratuarda gerekli deneylere tabi tutulması sonucunda “Zemin ve Temel Etüdü Raporu” hazırlanır.
1. GENEL BİLGİLER1.1. ETÜDÜN AMACI VE KAPSAMI• Raporun hangi tür (Gözlemsel Zemin Etüdü, ya da Sondaja Dayalı Zemin ve Temel Etüdü Raporu) bir çalışma olduğu, kime ve hangi kuruluşa yapıldığı, yapının özellikleri (kat adedi, bina boyutları bodrumlu olup olmadığı vb) belirtilmelidir.
Tapusu ve imar durumu EKI’ de verilen alanda yeni yapılaşmaya yönelik zemin inceleme raporudur. Bu rapor Bayındırlık ve İskan Bakanlığı 10.08.2005 gün ve 13/815 sayılı genelgesi Sakarya İl Bayındırlık Müdürlüğü zemin raporları inceleme komisyonu kriterleri ve rapor yazım formatına göre hazırlanmıştır.1.2. İNCELEME ALANININ TANITILMASI1.2.1. Jeomorfolojik ve Çevresel Bilgiler• İnceleme alanının genel morfolojik özellikleri, yol, iklim, topoğrafik durum, drenaj örnekleri (yüzey, sel suları, tabii drenaj vb.) eğimler (genel eğim yönlenmeleri vb.), doğal / yüzeysel drenaj durumu, var ise bölgedeki muhtemel şey duraylılığı problemleri ile doğrudan ilişkisi olan yağış alma durumu ve topoğrafik anomaliler açıklanmalı ve 1:200 veya uygun ölçekli plankote ve vaziyet planı üzerinde gösterilmelidir.
• İnceleme alanının yeri tanımlanarak, karayolu bağlantıları, arsanın günümüze kadar ne amaçla kullanıldığı, günümüze kadar tutulan kayıtlar esas alınarak şey duraysızlığı, deprem, vb. doğal afete maruz kalıp kalmadığı ve sismik tarihçesine değinilmelidir.
• Arsa üzerinde yapılaşma var ise, hakkında bilgi verilerek arsanın en az iki farklı yönden çekilmiş genel görünüm fotoğrafları ile sorun yaratabilecek çevresel faktörlere ait fotoğraflar da yer almalıdır.
1.2.2. Projeye ait Bilgiler• Yapılması planlanan projenin kısaca tanıtılması, yapılacak yapının ne amaçla kullanılacağı, binanın temel seviyesindeki muhtemel yükler, taşıyıcı sistemi ile geometrisine ait bilgilere yer verilmelidir.
186 m 2 yüzölçümlü parsele bitişik nizamda, ön mesafesi 5 m, arka bahçe mesafesi 3x3 m olan iki katlı bir binanın yapılması öngörülüyor.1.2.3. İmar Plan ı Durumu• Etüt alanının büyüklüğü, binanın yapılacağı arsanın imar bilgilerine, plan notlarına, mevcut yapılaşmaya yönelik genel bilgilere (yapı tipi, kat
yüksekliği, ayrık veya bitişik nizam olduğu, yapılaşma yoğunluğu vb.), ayrıca imar planına esas JeolojikGeoteknik Etüt Raporunda hangi alanda (uygun alan, önlemli alan, vb.) yer aldığına değinilmeli ve ilgi rapor eki haritaların ilgili parseli içeren kısmı eklenmelidir.
Zemin etüdü yapılması istenen alan 18.04.2000 tarihli Adapazarı Belediyesi İmar Planına Esas Jeolojik Geoteknik Etüd Raporunda “Önlem Alınmadan Yapılaşmaya İzin Verilmeyecek Alanlar” olarak belirlenmiş alan içerisinde yer almaktadır. Binanın bulunduğu 186 m2 alana sahip söz konusu parsel İskan sahasında kalmakta olup bitişik yapı nizamına tabidir.1.2.4. Önceki Zemin Çalışmaları• İnceleme alanının; diğer kurum ve kuruluşlarca daha önce yapılmış çalışmalara göre önlem gerektiren alanlar içinde kalması durumunda, yapılan araştırmalar ile ilgili kararların alındığı rapor ve belgelere atıfta bulunularak, bu raporların ilgili kısımları rapor ekinde verilmelidir.
İnceleme alanını, Adapazarı Belediyesince hazırlanan ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) tarafından 18.04.2000 tarihinde onaylanan jeolojikjeoteknik raporunda Önlemli Alan (ÖA) olarak tanımlanmıştır.1.3. JEOLOJİ1.3.1. Genel Jeoloji İnceleme alanının da içinde yer aldığı bölgenin jeolojisi özet olarak açıklanmalı ve çevrede yer
alan kıvrım, kırık, fay(diriölü), heyelan kütlesi vb. yapısal özelliklere değinilmelidir.
1.3.2. İnceleme Alanı Mühendislik Jeolojisiİnceleme alanındaki birimlerin yatay ve düşey yönlerdeki değişimi ve bunların jeolojik özellikleri ayrıntılı olarak verilmeli; arsanın jeolojik yapısı eksiksiz olarak tanımlanmalı, özellikle sondaj ve arazi çalışmalarına katılan personelin gözlemlerine yer verilmelidir.
2. ARAZİ ARAŞTIRMALARI VE DENEYLER2.1. ARAZİ, LABORATUAR VE BÜRO ÇALIŞMA YÖNTEMLERİN KISACA TANITILMASI VE KULLANILAN EKİPMANBu çalışmalarda hangi yöntemlerin kullanıldığı ve nasıl bir çalışma düzeni izlendiğine kısaca değinilmeli, çalışmaların yapıldığı tarihler belirtilmelidir. Ayrıca kullanılan yöntemler güncel olmalıdır.
2.2. ARAŞTIRMA ÇUKURUTemel derinliğinden az olmamak koşuluyla açtırılan muayene çukurlarının konumu, derinliği ve gözlenen birimlere ait geçiş seviyeleri ayrıntılı olarak açıklanmalı, vaziyet planı ve plankote üzerinde muayene çukurlarının yerleri gösterilmeli, muayene çukurlarına ait çizim ve fotoğraflar ekte verilmelidir.
2.3. SONDAJ KUYULARI• İnceleme alanındaki birimlerin yanal ve düşey yönlerdeki değişimlerini belirleyebilecek yeterli sayıda sığ ve derin sondajlar yapılmalı, sondaj çalışmaları TSE standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmeli ve sondaj yerlerinin seçimi titizlikle yapılmalıdır. 1. ve 2. Derece Deprem Bölgelerinde, sıvılaşma açısından sondajların derinliği 20 m’ den az olmamalıdır. Hedeflenen sondaj derinliğinden önce kaya birimine rastlanması durumunda ise, kaya içerisinde 3 metre ilerlendikten sonra sondaj bitirilmelidir. Ayrıca topoğrafya nedeniyle eğimli arazilerde veya yapıda bodrum düşünülmesi durumunda temel tasarımına esas olacak olan örnekleme işlemine ve arazi deneylerine muhtemel temel derinliğinin altından itibaren başlanılmalıdır. Kazıklı temel gereken hallerde, muhtemel kazık boyu ve kazık ucunun sağlam zemine giriş derinlikleri dikkate alınarak buna uygun sondaj derinliği belirlenmelidir. Sondajlar sonucunda çizilen kesitlerde sondaj noktaları belirtilmeli, jeolojik veriler kesitte farklı renklerde verilmelidir.
2.4. YERALTI VE YERÜSTÜ SULARI• İnceleme alanında yer altı suyunun gözlendiği en düşük ve en yüksek seviyeler, ölçüm noktaları esas alınarak en az 7 günlük değerler tablo halinde verilmelidir. Yeraltı suyu seviyesi, PVC boru ile teçhiz edilmiş olan sondaj kuyularından, sondaj sıvısı kullanılması durumunda
kuyunun boşaltılması ve ortamı temsil edebilecek seviyenin oluşabilmesi için uygun bir süre beklenilmesi sonrasında yapılacak ölçümlerle belirlenmelidir. Çalışma alanında yeraltı suyuna rastlanması ve su tablasının temel seviyesine yakın olması durumunda, yer altı suyunun betona ve diğer imalatlara yapabileceği olumsuz etkilerin belirlenmesi için laboratuar deneyleri (sülfat içeriği, pH vb.) yapılmalı ve sonuçları verilmelidir. Ayrıca inceleme sahasındaki drenaj özellikleri ile don derinliği konusunda açıklama getirilmelidir.
• Adapazarı ve çevresinde yeraltı suyu yıllık ve mevsimsel değişiklikler gösterir. Bunun nedeni YASS’nin artık taşkın yapmayan Sakarya Nehri ve Çark Suyunun etkisinde olması ve zeminde beklenmedik eksenlerde eski nehir yataklarının kumlu kalıntılarının bulunmasıdır (Bol ve diğ., 2005). Bu nedenle zemin koşullarının değiştiği her parselde YASS’ nin de değişken olduğu ve bu bakış açısından değerlendirilmesi gerektiği unutulmamalıdır.
• Bu parselde jeolojik koşullara bağlı olarak yeraltı su seviyesine 2007 Şubat ayında 2.80 m’ de rastlanmıştır (ÇizelgeI). Alanın topoğrafyası nedeniyle yüzey sularının bina ve temellerine olumsuz etki yapması olası değildir.
2.5 ARAZİ DENEYLERİ• Sondajlarda yapılacak Standart Penetrasyon (SPT), Konik Penetrasyon (CPT), Kanatlı Kesici Deneyi, Presiyometre Deneyi, Plaka Yükleme Deneyi vb. deneyler ile Jeofizik Çalışmalar, ilgili standarda uygun olarak, yapı ve zemin şartlarına uygun seçilen deneyler
görevlendirilecek kontrol mühendisinin denetiminde yapılacaktır. Yapılan tüm deneylere ait veriler tablolar halinde raporda yer alacak, deneyler sırasında belirlenen aşırı farklı değerler gösteren parametrelerdeki sapmalar nedenleri belirtilerek açıklanacaktır. Deneylerde yapılan her hata açıklanmalıdır. Yöntemlerden en az biri olmak üzere (jeofizik yöntemler en az başka bir yöntemle birlikte kullanılabilir), inşa edilecek yapının özelliği doğrultusunda uygun görülen sayıda deney yapılmalı ve her bir yöntemden bulunan parametreler kontrol edilmelidir.
2.5.1. Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)•Bu deneyin TS5744’ e göre yapılması gerekmekte olup, deney sonuçlarının (darbe sayılarının) gerekli bütün düzeltme faktörlerine tabi tutularak düzeltilmesi gerekmektedir.
2.5.2. Konik Penetrasyon Deneyi (CPT)• Gerekmesi durumunda, taş ve bloklu olmayan ve özellikle yumuşak gevşek zeminlerde statik baskı ile yapılan, zemin profilini gerçek şekilde belirleyebilen ve dayanım , sıkışabilirlik parametrelerinin tayini ve sıvılaşma kontrolü için yararlı olan bu penetrasyon deneyi tercih edilmelidir.
2.5.3. Presiyometre Deneyi•Zemin,yumuşak kaya ve kaya birimlerinde gerilmedeformasyon ilişkisinden faydalanılarak, zeminin dayanım parametrelerinin tayini ve temel altında oluşacak oturmaların hesaplanması amacıyla yapılacak bu deneyin hangi yönteme göre yapıldığı, kullanılan cihazların tipi ve kalibrasyonuna ait bilgiler ile zemin parametrelerinin bulunmasında kullanılan formüllerin hangi kaynaklardan alındığı belirtilerek verilmeli, deney sonuçları ek çizelge ve grafik halinde raporda yer almalıdır.
2.5.4. Kanatlı Kesici Deneyi•Yumuşak kil bantları veya tabakaların kayma direncini saptaması amacı için yapılan bu deney için TS5744’ e uyulması gerekmektedir.
2.5.5. Plaka Yükleme Deneyi•Zeminin nihai taşıma gücüne, deformasyon modülüne ve yatak katsayısının hesaplanmasına yönelik veriler elde etmek amacıyla TS5744’ e uygun olarak yapılmalıdır.
2.5.6. Jeofizik Çalışmalar•Jeofizik yöntemlerin sondaj çalışmalarına yardımcı bir unsur oluşturacağı ilkesi esas alınarak sondaj sayısını azaltarak arada geçilen zemin tabakalarının belirlenmesi, özellikleri ve sınırlarının anlaşılması için kullanılabilir. Çalışmaların amacı, yöntemi, kullanılan araçların adı, özellikleri, alınan ölçüm sonuçları, tüm tablo ve grafikler yorumlarıyla birlikte verilmelidir. Jeofizik çalışmalar ayrıca sondaj loglarıyla birlikte yorumlanmalı, ölçüm yerlerinin koordinatları tablo halinde verilmelidir.
2.5.6.1. Sismik Kırılma• Sığ derinlikler için yapılacak araştırmalarda aşağıda belirtilen amaçlar için kullanılmalıdır:
– a. Yeraltı yapısının (tabaka sayısı, kalınlıkları, boyuna Vp, enine Vs dalga hızları) belirlenmesi,
– b. Yerin elastik parametrelerinin belirlenmesi (yoğunluk, poisson oranı, elastisite modülü, kayma (shear) modülü, zemin hakim titreşim periyodu),
– c. Elde edilen parametrelere göre zemin sınıfının belirlenmesi,
– d. Gömülü fay izlerinin araştırılması,
– e. Varsa zemin içerisindeki boşlukların ve süreksizliklerin bulunması vb.
Bu yöntem , patlatıcı madde kullanma ve ağır bir cismi yüksekten yeryüzüne düşürme sırasında , darbe etkisiyle oluşan titreşimlerin(sismik dalgaların) belirli uzaklıklara ne kadar zanda ulaştığı esasına dayanır.
2.5.6.2. Sismik Yansıma• Daha derin zemin araştırmaları için Sismik Kırılma bölümünde belirtilen amaçlar için kullanılmalıdır. Kaynaktan çıkıp derinlerdeki katmanlı ortam sınırlarından yansıyıp dönen dalgaların geliş gidiş zamanları kaydedilir.
2.5.6.3. Elektrik Öz dirença) Nemlenme derinliği veya suya doygun seviyenin belirlenmesi,
b) Tabaka sayısı ve derinliklerinin belirlenmesi,
c) Sağlam zemin ve temel kaya derinliğinin belirlenmesi,
d) Yerin direnç özelliğine göre yeraltı jeofizik yapısının belirlenmesi vb. amaçlarıyla yapılmalıdır.
2.5.6.4. Mikrotremör ÇalışmalarıDepremler ve sismik patlamalar dışında, doğal ve doğal olmayan nedenlerle oluşan, periyotları birkaç dakikayı aşmayan, yeryüzünün titreşim hareketlerine genel olarak mikroseism (çok küçük yer sarsıntıları) denir. Mikrotremör (titreşimcik) ifadesi 0.05 ile 2 sn. aralıklı periyotlar için kullanılır.
• Zemin hakim titreşim periyotlarının belirlenmesi, (T A , T B )
• Zeminin büyütme katsayısının belirlenmesi,
