Kuyu Hidroliği Hakkında Bazı Tanımlar

[Medeniyet Mühendisi]

Kuyu Hidroliği Hakkında Bazı Tanımlar


Geregi gibi projelendirilen ve insa edilen bir kuyu, su tasıyan bir formasyondan ekonomik olarak su alınmasını saglayan hidrolik bir yapıdır. Basarılı bir kuyu projesi hazırlamak ve insa edebilmek için asagıdaki hususların yerine getirilmesi gerekir:

1- Kuyunun uzun ömürlü ve verimli olmasını saglamak için en uygun malzemeleri kullanmak.

2- Hidrojeolojik sartlardan maksimum faydayı saglayacak sondaj ve kuyu insa tekniklerini kullanmak.

3- Kuyunun hidrolik özelliklerini ve akifer verimini belirlerken hidrolik kuralları pratik bir sekilde uygulamak.

Kuyuları projelendiren ve insa edenlerin, kuyu hidroliginin esaslarını iyi bilmeleri gerekir. Kuyu hidroliginin bazı hususları oldukça karmasık olabilir; bu yüzden konuyu tüm yönleriyle bilen mühendis sayısı çok azdır. Yeraltı sartlarının karmasıklıgı sebebiyle, sıradan bir kuyunun projelendirilmesi ve insasında bile ancak temel hidrolik teoriler basarıyla uygulanabilir. Bu temel metotlar, çogu hallerde, yorucu hesaplamalara gerek kalmaksızın dogru sonuçlar elde etmeyi saglarlar. Bu temel esaslar ve pratik metotlar detaylı olarak incelenecektir.



Statik Su Seviyesi (SSS)(Static Water Level)

Bir kuyudan veya akiferden pompaj veya serbest akıs yoluyla su alınmadıgında suyun sabit kaldıgı seviyedir. Bu genellikle, yeryüzünden (veya zemin yüzeyi yakınındaki bir ölçüm noktasından) kuyudaki su seviyesine olan mesafedir. Örnegin, bir kuyudaki statik seviye 4,6 m denilince bu, pompaj yapılmadıgında, su seviyesi 4,6 m asagıda sabit durumda demektir. Artezyen yapan (akan) bir kuyunun statik seviyesi, suyun zeminin üstündeki yüksekligi cinsinden ifade edilir.

Artezyen akısı durduruldugunda veya zemin seviyesinde tutuldugunda olusan basınca artezyen basıncı denir. Eger kuyudaki su, zemin seviyesinde l kg/cm2 bir basınca sahipse, bu basınç sebebiyle su, zemin yüzeyinden yukarıya dogru çıkan bir boruda l0 m yükselecek demektir.




Dinamik Su Seviyesi (DSS)(Pumping Water Level)

Pompaj belli bir debiyle devam ederken, suyun kuyuda sabit kaldıgı seviyedir. Artezyen yapan bir kuyuda ise kuyudan fıskıran suyun zemin üstündeki yüksekligidir.


Düsüm (Drawdown)

Statik su seviyesi (su tablası)veya piyezometrik seviye ile dinamik su seviyesi arasındaki metre cinsinden uzaklıktır. Bu uzaklık, kuyudan çekilmekte
olan suyun debisine baglı olarak, suyu akiferden kuyu içine akmaya zorlayan su yükünü
(basınç) ifade eder. Serbest akifer durumunda su yükü, düsüm egrisinin bir noktasındaki gerçek su seviyesi olarak tanımlanır. Basınçlı akifer durumunda ise düsüm egrisi, o noktadaki basınç yükünü ifade eder. Bu iki tip düsümü birbirinden ayırt etmek için kitaptaki sekillerde
su tablası, serbest akifer durumunda sürekli çizgi ile basınçlı akifer durumunda ise kesikli
çizgi ile gösterilmistir.


Artık Düsüm (Residual Drawdown)
Pompajın durdurulmasından sonra su seviyesi yükselerek pompaj öncesinde ölçülmüs olan statik seviyeye yaklasır. Su seviyesinin yükselimi sırasında, su seviyesi ile baslangıçtaki su seviyesi arasındaki mesafeye “artık düsüm” adı verilir.


Kuyu Verimi (Well Yield)
Bir kuyudan pompajla veya serbest akısla (artezyen) birim zamanda alınan su hacmidir. Genellikle m3/gün veya l/s olarak ifade edilir.


Özgül Debi (Specific Capacity)
Bir kuyunun özgül debisi, birim düsüme karsılık gelen verimidir. Belli bir süre, genellikle 24 saatlik pompaj sonunda, l m’lik düsüme karsılık l günde çekilen m3 cinsinden su miktarı ile ifade edilir. Aynı anda ölçülmüs olmak sartı ile kuyu debisinin düsüme bölünmesiyle özgül debi bulunur. Örnegin, pompaj debisi 5000 m3/gün, düsüm l0 m ise ölçümlerin yapıldıgı andaki özgül debi 500 m3/gün/m dir. Genellikle özgül debi pompaj süresine baglı olarak degisir; pompaj süresi artarken özgül debi azalır.

Aynı sekilde, kuyuda bosalım miktarı arttıkça özgül debi azalır. Statik seviye, dinamik seviye, düsüm ve artık düsüm terimleri pompaj kuyusuna oldugu kadar yakındaki diger kuyulara ve gözlem kuyularına da uygulanır. Örnegin, pompaj kuyusundan 24 m uzaklıkta bulunan bir gözlem kuyusunda pompaj sonucunda su seviyesi l m azalmıssa, buna o kuyunun düsümü denir.