KAPASİTE VE PLASTİK MAFSAL KAVRAMI
İki tür mafsaldan söz edebiliriz. Moment taşımayan dönmesi serbest bırakılmış klasik mafsal ve plastik mafsal. Klasik mafsalı sanırım çogu mühendis tanımlayıp kullanmıştır.Özellikle prefabrik yapılarla ugraşan arkadaşlar sürekli kullanmakta.Plastik mafsal kavramının yönetmeliğimize girmesi ise fazla uzun olmadı.(1997 dersek hata yapmış olmayız.)
KAPASİTE VE PLASTİK MAFSAL KAVRAMIPlastik mafsal yukarıda tanımladığımız mafsaldan çok farklıdır.Mafsal kelimesinin kullanılmasının amacı plastik mafsaldada bir noktadan sonra moment aktarımının olmayışıdır.Plastik mafsalın oluşacagı bölgenin bir moment kapasitesi vardır.Yük arttıkça moment artar ve bölge kapasitesine doğru moment almaya devam eder.Moment artar,moment artar, moment artar.Blli bir noktaya kadar bölge bu momneti kaldırır.Ancak kapasiteye ulaşınca, artık bölge moment alamaz olur.Bu noktadan sonrada moment artımı devam ederse kapasite moment kilitlenir ve bölgede şekil değiştirmeler oluşmaya başlar.Yani döner.Ama moment kilitli olarak kalmıştır.Mesela dönmeler devam etsede moment hep bir (1) birim olarak kilitlenmiştir.Artık bu momentler dönmeye sebep olur , diğer elemanlarada aktarılır.Ancak dönmenin de bir kapasitesi vardır.Bir noktadan sonra moment artırdığınızda mafsal patlar ve bir anda moment sıfırlanır.Klasik mafsal olmuş artık.
Plastik mafsalların oluşması sünekliğin oluşması demektir.Ancak plastik mafsal oluşmasında dikkat etmemiz gereken plastik moment kapasitelerinin doğru hesaplanması ve bölgenin egriliğinin doğru teşhis edilmesi gerekir(eğrilik=birim dönme).
Ancak her elemandada plastik mafsalın oluşması istenmez.Unutulmamalıdır ki plastik mafsal oluşması demek bölgede nispeten buyuk dönmelerin(şekil değiştirmelerin) oluşması anlamına gelir.Buradanda anlaşılacagı üzere özellikle kolonların alt -üst uçlarında plastik mafsal oluşumundan kaçınılmalıdır.Çünkü plastik mafsallar kolon altve üst uçlarında oluşursa buyuk şekil değiştirmeler sonucu kat mekanizması oluşabilir ve ani göçmelere sebebiyet verilebilir.O halde plastik mafsalların kiriş uçlarında oluşması daha makbuldür diyebilriiz.Tüm kiriş sag ve sol uçlarında plastik mafsallar oluşsa bile kat mekanizması oluşmaz, yapı ayakta duru.Dolaysııyle can güvenliği sağlanır.Buradan şu sonucu çıkarmak yanlış olmaz:
Madem kirişlerde plastik mafsal oluşacak o halde kolonlarımız kirişlerden güçlü olmalı.Bu doğru bir tespittir.Zaten yönetmeliğimizde yer alan güçlü kolon kontrolü bunun için yapılır.Plastik mafsal kavramı sadece moment için geçerlidir.Kesme kuvvetinde plastik mafsal oluşmaz.O halde tüm elemanlarımız kesme kuvveti anlamında yeterli derecede dayanıma sahip olmalıdır.İlk yapılması gereken gevrek kırılmayı yani kesme kuvveti etkisini önlemek olmaldıır.Unutmayın gevrek kırılma söz konsuu ise plastik şekil değiştirme olmaz.Ani bir çökme olur.Sünek tasarımda plastik mafsallar yapının kapasitesinide belirler.
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
0 541 973 01 51
