HAFİF RAYLI TAŞIMA SİSTEMLERİ

[Medeniyet Mühendisi]

HAFİF RAYLI TAŞIMA SİSTEMLERİ
 
Kentsel ulaşım planlaması dendiğinde, son yıllarda duyduğumuz en temel kavramlardan birisi de hafif raylı taşıma sistemleri olmaktadır. Nedir bu hafif raylı sistemler? Neden bu kadar popülerdir? Hangi faydaları vardır? Herhangi bir olumsuz yönü var mıdır?
En temel terimsel anlamı olarak, kentsel çevreyle entegre olabilme kabiliyetine sahip, orta ölçekte yolcu taşıma kapasitesine sahip, diğer raylı sistemlere göre daha basit ve ucuz yapım maliyeti olan raylı bir sistem olarak tanımlanabilir. Vagonların kısa ve hafif olduğu, tekil veya birkaç vagondan oluşan katar şeklinde belli aralıklarla işletilen sistemlerdirler. Yolcu indirme-bindirme istasyonları yine göreceli olarak kısa platformlardan oluşur. Bu sistemin inşasında (yapımında)  keskin kurbalar, dik eğimli güzergâhlar kullanılabildiği için, ilk yatırım maliyetleri de düşüktür. Ayrıca, sistem mevcut ulaşım koridorlarına ve kent topografyasına dahil edilebilir.
 

 
Hafif Raylı SistemlerBu tanımlama en temel tanımlamadır. Pratikte, hafif-raylı sistemler oldukça geniş bir sistemden oluşan bir aileyi içinde barındırır. Güzergâhı sokaklarda olan, tek vagonlu sistemler, tünel ve viyadüklerin de olduğu güzergâhlara sahip çok vagonlu sistemler veya her ikisi arasında olabilecek diğer herhangi bir sistem, hafif raylı taşıma ailesinden birisi olabilir. Ve kavramsal olarak da ilerde ortaya çıkacak yeni durumlar çerçevesinde herhangi bir sistem iyileştirilmesi yapılacaksa, bu anlamda gerek maliyet olarak gerekse de güzergah açsından oldukça fleksibıl ( esnek ) bir yapıya sahiptir.
Neden bu kadar popüler olmuştur? Her ne kadar sistem olarak ortaya çıkışı yıllar öncesine dayanıyorsa da, diğer ulaşım türlerinin ihtiyaç duyduğu yüksek toplam alt-yapı yapım maliyetlerine gerek kalmadan, günümüz yoğun trafikli şehirlerimizde ulaşım ve erişimin etkin ve verimli yapılabilmesinde son derece önemli, anahtar bir role sahip olabildiği, zaman içerisinde fark edilmiştir. Otobüslere göre daha yüksek hizmet kalitesi ve kapasitesine sahiptir, yeni yolların yapımına göre çok daha düşük arazi kullanımı gerektirir ve düşük maliyetle inşa edilebilir, kent yaşam ve ulaşım ortamına kolayca adapte edilebilir ve konvansiyonel ( banliyö ) trenlere göre daha yüksek erişim imkanı sağlayabilir olması, hafif raylı sistemlerin popüler olmasındaki önemli etkenlerdir.
 
Raylı sistemler hangi faydaları beraberinde getirir?

• Yüksek hizmet kalitesi sağlar.
• Hızlı ve yüksek kapasiteli ulaşım imkanı sunar.
• Güvenli ve güvenilirdirler.
• Erişim kolaylığı sağladığı için gerek ticari, gerekse de eğlenceyle ilgili aktivitelerin gelişiminde rol oynar.
• Enerji tüketimi açısından son derece ekonomiktir ve neredeyse çevreye sıfır kirliliğe sebep olur.
• Mevcut otobüs ve tren sistemlerine kolayca entegre edilebilir.
• Sistemin işlevsel olduğu bölgelerin, kentin gelişmiş ve zenginleşmiş bölgeleri olduğu imajını sağlar.
• Doğal çevrenin korunması konusunda artan bir toplumsal duyarlılığa uygun bir taşımacılık sistemidir.
• Daha fazla yolcu taşıması nedeniyle nüfus yoğunluğu fazla olan kesimlerde ideal bir taşıma aracıdır.
• Trafik kazalarını ve bu kazalarda yaşanan kayıpları azaltır.
• Otoyollardan daha az arazi kullanımını gerektirir.
• Karayolu taşımacılığında yaşanan tıkanmalar demiryolu ile aşılabilir, zamandan tasarruf sağlar.

Peki sistemin olumsuz yönlerine baktığımızda nelerle karşılaşırız? Birazda bunlara değinelim.
Her ne kadar sistemin kendisi çevre ile son derece barışık olsa da, sistemin işletimi sonucu ortaya çıkacak yeni trafik düzenlemeleri ( yeni kavşaklar, diğer araçlar için ekstra beklemeler) sonucu, dolaylı olarak çevreye olumsuz etkisi olabilir. Bu beklemeler, çevresel etkiye sahip olduğu gibi, diğer ulaşım türlerinin seyahat sürelerinin de belli oranlarda artmasına sebebiyet verecektir.
Hafif raylı sisteme geçiş çerçevesinde, arzu edilen daha etkin ulaşım hedeflerinin elde edilmesi için, bazı diğer ulaşım türlerinin daha direk olan güzergâhlarında değişikliklere gidilebilir ki, bu da bu sektördeki işletmeciler için ve bu alternatif sistemleri kullananlar için arzu edilmeyen sonuçlar doğurabilir. Fakat şu akıldan çıkarılmamalıdır ki, elde edilecek genel toplumsal fayda, bu bireysel ve grupsal faydalardan daha önemlidir.
Genel olarak bir raylı sistem; dizayn, planlama ve uygulama aşamalarını içine alan, projelendirme sürecinde yolcu talebinin, sistemi kurmanın fiziksel imkanlarının, diğer ulaşım modları ( türleri ) ile olan entegrasyonunun, ilk yatırım ve işletme maliyetlerinin hem sosyal hem de ekonomik anlamda mühendislik değerlendirmelerini içeren bir prosestir.
 
Şimdi de, hafif raylı sistemle, tren sisteminin ( ağır – raylı sistem ) karşılaştırmasını yapalım.

Ağır raylı sistem                                                                               Hafif raylı sistem
Ağır taşıtlar ( 25 tona kadar aks yüklemesi )                        8 tona kadar aks yüklemesi 1120-1420 kg/m
Yüksek hız  ( 300-350 km/saat `e kadar )                             Ortalama hız (80km/st`e kadar )
Uzun Seyahatler  ( birkaç saat )                                                  Kısa seyahatler ( 1 sat den az )
Yüksek yolcu trafiği ( 60 000 yolcu / saat )                          Orta düzeyde yolcu ( 1000-25000 yolcu  / saat )
Hafif Raylı Sistem Karakteristikleri:

• Hafif araçlar
• Kısa ve uzun ömürlü trenler
• Orta büyüklükte vagonlar
• Kabul edilebilir hızlanma ve yavaşlama oranları
• Basit ve kısa aralıklı duraklar
• Servis sıklığı
• Keskin kurbalar ve dik eğimler
• Makul seyahat hızları ( 30km/st  -  65km/st )
• Kentsel yapıyla entegrasyon
• Elektrikli sistemler
• Normal trafik ile aynı ortamı paylaşma ( gerektiğinde katlı kavşak, veya yer altına girerek ayrılma )
• Kavşaklarda öncelik
• İhmal edilebilir çevresel kirlilik
• Düşük motor gürültüsü
• Görsel olarak kabul edilebilir vagonlar
• Sınırlı ölçüde vibrasyon

Hafif raylı sistemler, diğer her hangi bir ulaşım türü ile karşılaştırıldığında kentsel ulaşım sistemlerinde çevre ile en uyumlu ulaşım sistemi olarak karşımıza çıkmaktadır.

[dr.watson]

ulaştırma anabilim dalı için önemli bir konu