Mevcut Binalarda Performans Analizi ve Uygulama Kriterleri

Giriş

Bina performans analizi, yapıların depreme dayanıklılığını değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilen önemli bir mühendislik uygulamasıdır. Deprem meydana gelmeden, yapı elemanlarının (kolon, kiriş vb.) hasar alabilirlik durumları incelenir ve gerekli güçlendirme çalışmaları planlanır. Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018) bu analizlerin temelini oluşturan kriterleri belirlemiştir. Bu makalede, bina performans analizinin kapsamı, yöntemleri ve uygulama kriterleri incelenecektir.

Bina Performans Analizinin Amacı

Bina performans analizi, depreme maruz kalmamış binalarda hasar tespitini simüle ederek, sorunlu bölgelerin belirlenmesini ve güçlendirilmesini sağlar. Bu analiz, binanın mevcut durumunun detaylı bir şekilde değerlendirilmesine ve güvenlik seviyesinin artırılmasına olanak tanır. TBDY 2018’in 15. bölümü, yalnızca mevcut binaları kapsayan analiz kriterlerini içerir ve köprü veya tünel gibi yapılara uygulanamaz.

Doğrusal ve Doğrusal Olmayan Hesap Yöntemleri

Performans analizinde kullanılan yöntemler iki ana başlıkta toplanır: doğrusal hesap yöntemleri ve doğrusal olmayan hesap yöntemleri.

Doğrusal Hesap Yöntemleri

Bu yöntemde, yapı elemanlarının gerilme-şekil değiştirme eğrisinin yalnızca doğrusal bölgesi dikkate alınır. TBDY 2018’e göre, doğrusal yöntemler yalnızca BYS 6, BYS 7 ve BYS 8 binalarına uygulanabilir ve şu koşulları sağlamalıdır:

• B3 düzensizliği bulunmamalıdır.
• Kolon ve perde gibi elemanların etki/kapasite oranı ortalaması 3’ten büyük olmamalıdır.

Basit, düzenli ve yüksek olmayan binalar için doğrusal yöntemler uygundur. Ancak, yanlış yöntem seçimi, sonuçların geçersiz olmasına yol açar.

Doğrusal Olmayan Hesap Yöntemleri

Doğrusal olmayan hesap yöntemlerinde, yapı elemanlarının doğrusal olmayan davranışları da analize dahil edilir. Bu yöntem, özellikle düzensiz veya kompleks binalarda tercih edilir. TBDY 2018, doğrusal olmayan yöntemlerin kullanımını daha geniş bir bina yelpazesi için uygun görmüştür. Çok modlu analizler, yapının tüm titreşim modlarını hesaba katarak daha gerçekçi sonuçlar sağlar.

Performans Analizinde Yöntem Seçimi

Analiz yönteminin seçiminde binanın özellikleri belirleyici bir rol oynar. Örneğin, BYS 1 kategorisindeki yüksek binalarda çok modlu doğrusal olmayan analizlerin kullanılması gerekirken, düşük katlı ve düzenli yapılarda doğrusal yöntemler tercih edilebilir. Yöntem seçimi yapılırken şu kriterlere dikkat edilmelidir:

• Binanın yüksekliği ve geometrik düzenliliği.
• Etkin kütle katılım oranı (en az %70 olmalıdır).
• Burulma düzensizliği katsayısı (1.4’ten küçük olmalıdır).

Sonuç

Bina performans analizinde doğru yöntemin seçimi, analiz sonuçlarının doğruluğunu doğrudan etkiler. Yanlış bir yöntem kullanımı, analiz sonuçlarının yok hükmünde olmasına neden olur. TBDY 2018’in belirlediği kriterlere uygun olarak, her bina için özel bir değerlendirme yapılmalıdır. Böylelikle, binaların deprem güvenliği artırılabilir ve olası can ve mal kayıpları minimize edilebilir.